Əfqanıstanda Talibanın 2021-ci ilin avqust ayında hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra ölkənin beynəlxalq ictimaiyyətdə tanınması və əlaqələrinin qurulması mürəkkəb və çətin bir prosesə çevrildi.
Taliban hökuməti beynəlxalq izolyasiya ilə üzləşsə də, onların regional və qlobal səviyyədə diplomatik əlaqələr qurmaq cəhdləri davam edir. Bu əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınmaq üçün Taliban hökuməti bir sıra tədbirlər həyata keçirməlidir. Bu tədbirlərin əsas məqsədi beynəlxalq legitimlik qazanmaq və iqtisadi, humanitar, siyasi sferalarda əlaqələri inkişaf etdirməkdir.Taliban hökumətinin beynəlxalq əlaqələrinin qurulmasında ən mühüm addımlardan biri diplomatik cəhdləri gücləndirməkdir. Taliban liderləri artıq bəzi ölkələrlə, xüsusilə də qonşu dövlətlərlə diplomatik əlaqələr qurmağa çalışır. Pakistan, Çin, Rusiya və İran kimi regionda təsirli olan dövlətlərlə münasibətlərin yaxşılaşdırılması Taliban hökumətinin beynəlxalq arenada tanınmasında vacibdir. Bununla yanaşı, Qətər, Türkiyə kimi dövlətlər Talibanın beynəlxalq legitimliyinin təmin edilməsində vasitəçilik edə biləcək ölkələrdir.
Diplomatik cəhdlərin bir hissəsi kimi, Taliban hökuməti BMT kimi beynəlxalq təşkilatlarla daha sıx əməkdaşlıq etməli və Əfqanıstandakı humanitar böhranları həll etmək üçün əlaqələri gücləndirməlidir. Talibanın beynəlxalq insan hüquqları, qadın haqları və azlıqların hüquqlarına dair öhdəliklər götürməsi, bu cəhdlərin müvəffəqiyyət qazanması üçün önəmlidir.Əfqanıstan hazırda ciddi iqtisadi və humanitar böhranla üz-üzədir. Beynəlxalq ictimaiyyətin Əfqanıstana yardımı müvəqqəti olaraq davam etsə də, Taliban hökuməti bu yardımları daha sabit və davamlı etmək üçün tədbirlər görməlidir. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq etməklə, ölkədə ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək və səhiyyə xidmətlərini yaxşılaşdırmaq mümkündür.
Bu istiqamətdə Taliban, beynəlxalq təşkilatların və donor ölkələrin humanitar missiyalarına şəffaflıq təmin etməli, yardımların ehtiyacı olan insanlara çatmasını təmin etməlidir. Bu addım həm də Taliban hökumətinin beynəlxalq imicinin yaxşılaşdırılmasına və dünya ictimaiyyəti tərəfindən daha müsbət qəbul olunmasına kömək edəcəkdir.
Əfqanıstanın beynəlxalq əlaqələrini gücləndirmək üçün Taliban hökuməti iqtisadi sahədə islahatlar aparmalıdır. Sanksiyaların təsiri altında olan Taliban hökuməti, ölkəyə xarici investisiyaların cəlb edilməsi və iqtisadi sabitliyin təmin edilməsi üçün addımlar atmalıdır. Bu istiqamətdə Əfqanıstanın zəngin təbii ehtiyatlarının idarə olunması və beynəlxalq investorlara təklif olunması vacibdir.
Taliban hökuməti dünya iqtisadiyyatı ilə inteqrasiya etməklə, xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrini inkişaf etdirmək üçün əməkdaşlıq imkanlarını araşdırmalıdır. Məsələn, regionda yerləşən ölkələrlə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi, o cümlədən enerji və mədən sənayesi üzrə sazişlər bağlanması Taliban hökumətinin iqtisadi sahədə beynəlxalq əlaqələrini gücləndirə bilər.Taliban hökumətinin beynəlxalq səviyyədə tanınması və əlaqələrinin qurulmasında ən böyük çətinliklərdən biri insan haqları ilə bağlı məsələlərdir. Xüsusilə qadın hüquqları və təhsil sahəsindəki məhdudiyyətlər beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən ciddi tənqid olunur. Bu səbəbdən Taliban, qadınların təhsil almaq və işləmək hüquqlarını təmin edən addımlar atmalıdır.
İnsan haqları sahəsində irəliləyişlər beynəlxalq ictimaiyyətin Taliban hökumətinə qarşı mövqeyini yumşalda bilər. Qərb ölkələrinin və beynəlxalq təşkilatların Talibanla əlaqələrini normallaşdırması üçün bu sahədə islahatlar aparılması mütləqdir.Taliban hökumətinin beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün vacib olan digər bir addım beynəlxalq təşkilatlarda aktiv iştirak etməkdir. BMT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (OIC), Asiya İnkişaf Bankı kimi təşkilatlarda Talibanın iştirakını təmin etməsi, bu hökumətin beynəlxalq sistemdə öz yerini möhkəmləndirməsinə kömək edəcəkdir.
Talibanın bu təşkilatlarda fəal olması, dünya dövlətləri ilə əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirəcək və Əfqanıstanın qlobal sülh və sabitlik proseslərində iştirakını artıracaqdır.
Əfqanıstanda Taliban hökuməti beynəlxalq ictimaiyyətdə əlaqələrin qurulması üçün bir sıra kompleks tədbirlər həyata keçirməlidir. Diplomatik əlaqələrin gücləndirilməsi, humanitar yardımın təmin edilməsi, iqtisadi sabitlik və insan haqları islahatları beynəlxalq legitimliyin qazanılmasında həlledici rol oynayacaq. Eyni zamanda, beynəlxalq təşkilatlarda aktiv iştirak etmək, Taliban hökumətinə qlobal səviyyədə möhkəmlənmək və əlaqələrini genişləndirmək üçün yeni imkanlar yaradacaq. Bu tədbirlər vasitəsilə Taliban hökuməti həm beynəlxalq arenada daha çox tanınma əldə edə bilər, həm də Əfqanıstanın beynəlxalq ictimaiyyətdə təcrid olunmasının qarşısını ala bilər.
Xəlilli Elcan
